X-factor

Ik schrijf deze blog met alle respect voor eenieders religie. De waarheid schuilt in wat je gelooft dat écht is. Het is daarom dat Allah bestaat naast Vishna en hekserij hand in hand kan gaan met God. En zelfs wanneer het aankomt op dat ene geloof, het christelijke geloof in de vader, de zoon en de heilige geest, moeten we concluderen dat de waarheid schuilt in de interpretatie ervan. De hoeveelheid kerken in Calabar is enorm. In een straal van 100 meter van mijn huis zijn vijf kerken te vinden, allemaal pinkstergemeenten, en de variatie aan interpretatie is enorm. De Deeper Life Church heeft als uitgangspunt de ‘Grote Verdrukking’: het idee dat de wereld binnenkort een hel op aarde zal zijn en dat God alleen diegenen van deze verdrukking redt die een leven zonder zonden hebben geleefd. Bible Faith Ministries houdt vast aan een strenge lezing van de bijbel, waarbij de studie van Het Woord een groot deel van de kerkdiensten behelst. En dan is er de Demonstration Chapel, in de volksmond ‘My Father, My Father’ genoemd. Deze kerk heeft ‘signs and wonders’ als centraal thema en is gericht op de genezing van zieken, ongelukkigen en zij die bezeten zijn. Al deze kerken aanbidden God en zijn zoon Jezus Christus, maar iedere kerk heeft zijn eigen waarheid en claimt dat zijn waarheid de weg is. Ik ben gestopt met geloven in één waarheid en houdt mezelf in dit land vast aan mijn eigen waarden, ook al passen ze binnen geen van de kerken, zelfs niet de katholieke.

Deze blog is het resultaat van mijn ‘afdwalende’ gedachten tijdens de vaak 3 of 4 uur durende diensten in de kerk, wanneer ik in alle indrukwekkende en spannende gebeurtenissen die ik meemaak de humor en samenhang probeer te vinden. Het is niet bedoeld om kerken belachelijk te maken of zwart te maken. Het is slechts mijn manier om mijn onderzoek te relativeren.

Als je moeder indirect wordt aangewezen als heks, wat doe je dan? Dan verban je haar uit je leven of dan huil je en word je boos op degene die haar beschuldigt. Dat laatste deed ik maandagavond toen ik terugkwam van ‘My Father, My Father’. De profeet van de kerk had ten overstaan van ruim 200 mensen mijn moeder genoemd en dat ‘zij het was’. Hij noemde geen hekserij, maar in de lijn van alles wat gezegd was daarvoor, concludeerde ik dat hij daarop moest doelen. Maar goed, zoals ik al zei, het gaat allemaal om interpretatie, dus ik kan niets met zekerheid zeggen. Op dat moment, terwijl ik nog lachend en knikkend andere voorspellingen aanhoorde (waaronder zijn Char-moment waarin hij de eerste vier cijfers van mijn telefoonnummer opnoemde), wilde ik naar het altaar lopen, de microfoon afpakken en roepen dat alles wat de man zei keiharde onzin was. Het thema van deze kerk in oktober is ‘My Father, My Father, that nonsense must stop!’ en daarmee doelen ze helaas niet op zichzelf, maar op allerlei ongeluk in je leven (vaak voortkomend uit het feit dat iemand in je familie heks is). Na de dienst was ik in de war. Ik was verdrietig – als iemand kwaad spreekt over mijn familie raak je mij het diepst – maar tegelijkertijd ook boos. Bovendien wist ik niet zo goed wat ik nu moest doen. Deze kerk is perfect voor mijn onderzoek, maar ik vind het een beetje een angstige omgeving en de voorganger heeft het duidelijk niet op me. Daarnaast verklaart iedereen in mijn compound me voor gek dat ik de kerk heb bezocht, omdat deze volgens hen zelf meer met hekserij van doen heeft dan ze doet geloven.‘He didn’t get his powers from God, Inge,’ aldus mijn buurmeisje over de profeet. En mijn vriendin in het kleine winkeltje om de hoek drukte zichzelf ook niet voorzichtig uit: ‘That man, he got his powers from India. Be very careful when you go there.’ Hoewel ik natuurlijk weet dat het geroddel is, vertelde zij me ook dat de man die zijn twee nichtjes een paar weken geleden onthoofd heeft, de naam van de profeet in die kerk heeft genoemd tijdens zijn verhoor.

Maar waar zit de humor nu in, zullen jullie denken. Het was voordat de profeet op het altaar verscheen dat de dienst eigenlijk heel erg vermakelijk was en ik mezelf gerust iedere dag naar de kerk zag gaan. De mis begon met een actieve man, die hevig begon te bidden in tongen en daarbij op en neer door de kerk sprong en rende. Regelmatig viel hij op zijn knieën, gooide zijn armen in de lucht en zijn gezicht veranderde van de ene in de andere sterke emotie. Wat een goede acteur, dacht ik. Beter dan de gemiddelde ster in de Nigeriaanse filmindustrie. Na deze performance begon een goedgeklede jongeman met een hoog Jezus-gehalte aan bling bling om zijn nek met een achtergrondkoortje van meisjes in vrij korte en strakke rokjes een driekwartier durende show weg te geven. Ik moet zeggen, de jongen kon fantastisch zingen en was een goede entertainer. Ook hij had talent voor acteren: een Maximatraan baande een weg langs zijn wangen tijdens zijn lied over ‘niets zijn zonder Jezus’. Het publiek was laaiend enthousiast en klapte aan een stuk door. Bij lange uithalen werd geschreeuwd en gefloten en de zanger verwelkomde alle aandacht met een luid: ‘Come on people, are you in the house?’ Het was toen dat aan mij de titel van deze blog werd geopenbaard. Laten we er voor het gemak van uitgaan dat het God was.

Waarom de X-factor? Volgensmij is de X-factor een talent dat iemand of iets heeft, klein of groot, dat je in het leven ver kan brengen. Henk-Jan Smits ziet het geloof ik meer als dátgene wat een simpele ziel een ster kan maken. De zanger in de kerk had duidelijk de X-factor (sterker nog, hij zou het televisieprogramma gegarandeerd hebben gewonnen), net zoals de zangeres in de Channel of Blessing kerk waar ik vorige week was. Zij had een dijk van een stem en ik vond het spijtig dat ik geen platenbaas was. Deze Channel of Blessing kerk heeft zélf ook de X-factor. De kerk, opgericht door de man van mijn vriendin Idy, is in minder dan 6 maanden uit zijn voegen gegroeid. De pastor is een jonge, charismatische man met een vriendelijk gezicht en altijd behulpzaam. Zijn vrouw, die mij overigens nooit vertelde dat zij ook predikte, een ontzettend goede spreekster en enthousiast in haar bijbelstudies. Het zijn deze twee mensen die de kerk maken tot wat het nu is: jong en druk. De X-factor van Channel of Blessing zit ‘m niet alleen in de twee voorgangers, maar ook in het gebruik van multimedia. De pastor en zijn vrouw zijn beide afgestudeerd in Computer Science en hebben naast de kerk een goedlopende school voor computerstudies die dezelfde naam draagt. Tijdens bijbelstudie wordt een powerpoint geprojecteerd op de muur met daarop de belangrijkste informatie. Het is een moderne kerk die veel jonge mensen vanuit heel Calabar aantrekt. Idy en haar man zijn inmiddels op zoek naar een grotere locatie. Toen ik ze op weg naar mijn huis vroeg wat zij dachten dat het geheim van hun succes was, zeiden ze in koor: ‘It is God!’ Ah, dat is ‘m dus, de X-factor!

Toen ik ging nadenken over de X-factor in relatie tot mijn onderzoek kwam ik echter tot een heel andere conclusie, namelijk dat de X-factor van de meeste pinksterkerken hier het geloof in hekserij is. Wat maakt de kerken hier zo populair? Wat maakt pastors en profeten tot dé sterren van de gemeenschap? Naar mijn mening heeft het onder andere te maken met het feit dat het ontzettend goede sprekers zijn. Pastors weten hun congregatie op indringende wijze te vertellen over God. Het is zelfs zo dat de meeste voorgangers een ander stemgeluid of accent aannemen wanneer zij preken of bidden, dan wanneer zij normaal spreken. Maar daarnaast lijkt het geheim, of de X-factor, van de populariteit van pinksterkerken toch vooral te zitten in de boodschap. Veel Nigerianen kampen met problemen. Veel mensen in dit deel van Nigeria zijn arm, de inkomsten uit export in dit land worden oneerlijk verdeeld en ziekte, dood, kidnappings en overvallen zijn aan de orde van de dag. Om leden voor je kerk te trekken, moet je haast wel een oorzaak én oplossing voor deze problemen kunnen benoemen. De kerk is hier in essentie de plek waar je naartoe gaat als er iets in je leven niet goed gaat. Een meisje op mijn compound heeft bijvoorbeeld buiktyfus en krijgt daarvoor medicijnen. Deze medicijnen hebben echter als bijwerking dat ze nachtmerries kunnen veroorzaken. Het meisje denkt nu dat ze niet fysiek ziek is, maar spiritueel, en slijt daarom haar dagen in de kerk voor genezing. De kerk biedt een oplossing voor je problemen, maar niet zonder eerst een oorzaak te hebben aangewezen en in veel gevallen is de oorzaak een behekst familielid. Volgens mijn buurmeisjes wijzen pastors en profeten eerst je ouders aan als heks, en als zij niet meer leven wordt een oom genoemd. Maar ook grootmoeders zijn volgens de kerken vaak de bron van alle problemen. Zodra de ‘root’ (oorzaak) van een probleem bekend is, kan er door de kerken actie worden ondernomen. De heks kan worden geholpen door deliverance of je kunt besluiten dat behekste familielid je huis uit te zetten of uit je leven te bannen. Gloria, een vriendin van mij vertelde dat in haar kerk afgelopen zondag een heks geholpen is. De vrouw stond tijdens ‘fire prayers’ (heftige gebeden in tongen) op en begon te schreeuwen. Toen zij bij de pastor kwam, spuugde ze een zwart ei uit en daarna volgde veel zwart bloed. De pastor begon voor haar te bidden en toen begon de vrouw met een mannenstem te schreeuwen dat ze in brand stond. Hoewel iedereen in de kerk het zwarte ei en het zwarte bloed had kunnen zien, was het vuur alleen zichtbaar voor de voorganger. Ik had het graag met eigen ogen gezien, maar was die ochtend helaas in een andere kerk. Deze vrouw was in ieder geval geholpen. Na 25 jaar was zij eindelijk verlost van de vloek die door haar grootmoeder via eten aan haar was gegeven.

En dat is iets dat ik waarschijnlijk nooit zal begrijpen. Want ik zie hoe kerken hekserij (uitdrijvingen), genezingen en voorspellingen gebruiken als X-factor: het zijn elementen die een groot deel van de gemeenschap in Calabar aantrekken en de kerken tot de meest populaire in de stad maken. Maar verhalen als die van Gloria snap ik niet, simpelweg omdat ik ze niet geloof. Maar het zijn deze verhalen, het feit dat mensen getuigen hekserij gezien te hebben (in welke vorm dan ook) en de verhalen over genezing, die de claims van de kerken kracht bijzetten en ze de waarheid maken voor veel mensen. Maar toch vraag ik me dan af waarom ikzelf nog niet een keer ‘bewijs’ van hekserij heb mogen zien. Is het toeval dat ik er nooit bij ben of liegen de leden van de kerk? Maar waarom zouden ze dat doen? Eigenlijk heb ik daar maar een antwoord op: angst. Angst voor God, maar ook angst voor de profeet. Ik denk dat ik niet de enige bange ziel ben in My Father, My Father. Misschien is de enige echt X-factor van pinksterkerken wel Angst.

Maar goed, zoals ik al zei, het gaat allemaal om interpretatie, dus ik kan niets met zekerheid zeggen.