Everything that is in the village, is in the town

Mijn grootste frustratie – en ik heb er veel hier – was toch wel het feit dat ik Calabar amper kon verlaten en de staten ten westen van de stad nooit zou kunnen bezoeken. Als ik naar de universiteit ga, kom ik vaak langs verschillende busstations waarvandaan bussen naar Port Harcourt, Owerri of Aba vertrekken. Het zijn steden die ik niet kan bezoeken, omdat ik door mijn huidskleur niet alleen opval bij de overwegend goede bevolking van de regio, maar ook bij diegenen die kwaad in de zin hebben. Steden die op een steenworp afstand liggen van Calabar. Mijn drang om deze gebieden te bezoeken wordt getemperd door de angst wekenlang als een Arjan Erkel door te brengen in een bush, omringd door gewapende mannen. Maar ik wilde heel graag naar Henry’s dorp in Imo State en daar zeurde ik dan ook maandenlang over. Dat dorp, in het hart van het oosten, ligt slechts tien minuten verwijderd van Umuahia, de hoofdstad van Abia State. En laat Abia State nou nét de staat zijn waar alle kidnappers zich sinds september hadden verzameld. Niemand werd gespaard, zelfs een bus met 15 kinderen werd overgenomen door een groep kidnappers en de overheid heeft hard moeten werken om deze kinderen vrij te krijgen. Abia State veranderde van haar motto ‘God’s Own State’ in een staat in de handen van gewapende mannen. Het was dan ook begrijpelijk dat Henry en zijn familie niet wilden dat ik langskwam.

Maar toen werd de leider van de kidnappersbende vermoord en afgeleverd op het politiebureau van Umuahia. Ergens in december kwam het heugelijke nieuws en de kust was nu veilig. Bovendien waren de feestdagen over en volgens Henry’s moeder zouden de traditionalists me dan niets meer kunnen doen. Dus ik kon naar Amainyi in Imo State en zo geschiedde het afgelopen woensdag.

Ik was wel een beetje gespannen toen ik die ochtend wakker werd, om half vijf. De bus zou drieëneenhalf uur later pas vertrekken, maar ik nam alvast een douche en ruimde alle mogelijke lokkertjes voor ratten op. Veel te vroeg was ik bij de busterminal, waar ik met een knoop in mijn maag zat te wachten tot de bus naar Umuahia en Aba zou vertrekken. Umuahia en Aba, twee steden waarover de kranten een tijd geleden nog dagelijks schreven. Ik zou afreizen naar de staat waar de lokale overheid het leger heeft ingezet om de onrust te temmen. En hoewel ik er slechts een paar minuten zou doorbrengen, ik was immers op doorreis naar Imo State, stapte ik toch met een zekere stress de bus in. Nu is Nigeria over het algemeen wel stressvol voor me, maar dit was even een stapje extra. Toen we wegreden van de terminal verscheen er een glimlach op mijn gezicht. Die glimlach die altijd verschijnt als ik iets doe wat op het randje is: ik ga weer iets nieuws ontdekken!

In Umuahia ging ik door het lint, de 30 seconden die het duurde voordat ik gered werd. Henry en een van zijn vrienden zou me op komen halen van de terminal, maar ze waren nog niet daar. Opeens voelde ik me ontzettend kwetsbaar. Ik verschool me achter het busje, zodat de mensen op de straat me niet zouden kunnen zien. Een auto reed de terminal op. Ik dacht aan gewapende mannen en camouflagekleding. Ik dacht aan Arjan Erkel en de twee Fransen die vorige week in Niger werden ontvoerd en vermoord. Toen zag ik Henry met een grote glimlach uit de auto komen: ‘Your worries are over, we’re here’. Ik kon niet lachen. De verhalen hadden me zoveel angst ingeboezemd dat ik de lol van die 30 seconden alleen in de Umuahiaanse zon niet kon inzien. Bovendien was die angst vergroot door mijn eerste eigen indruk van Umuahia, toen we met de bus door een van de hoofdstraten reden en een grote tanker en een legerwagen met gewapende soldaten (hun wapens gericht op auto’s en mensen) langs zagen rijden. Best dreigend. Maar toen ik eenmaal in de auto zat bij Henry en Akin Joe, werd ik geruster. Ze vertelde me over de moord op de leider van de kidnappers en over hoe kidnappings tot het verleden behoorde in de staat. De rust was wedergekeerd. Er werd gegrapt dat ze zich nu in Niger ophielden. Akin Joe had het er zelfs over ’s avonds een drankje te gaan drinken in de stad. Ik glimlachte en dacht stiekem dat ie niet helemaal goed bij z’n hoofd was.

Niet lang daarna arriveerden we in het dorp. Amainyi ligt in Imo State, net over de grens met Abia State en is een van de dorpen in de Ihitte/Uboma Local Government Area. Het is een rustige plek aan een weg waarover heen geracet wordt, naar o.a. Onitsha en Lagos. Het is dan ook niet gek dat afgelopen week een 10-jarig meisje slachtoffer werd van een fataal ongeval. Bij binnenkomst in het dorp zei Akin Joe dat ik nu het echte, oude Afrika zou gaan zien. Ik was benieuwd wat hij daarmee bedoelde, maar zijn beschrijvingen van vieze kinderen in onderbroekjes maakte dat snel duidelijk. Beetje jammer. De grappen van de goede man vielen niet geheel bij mij in de smaak. Overigens heb ik geen vieze kinderen in onderbroekjes gezien.

Henry’s broer kwam met een brede glimlach op me af lopen. ‘It’s so good to see you again!’ Iedereen was blij dat ik nu eindelijk het dorp kon bezoeken. Zijn moeder kwam ook al snel naar me toe en verwelkomde me met een enorme knuffel: ‘Ah, my daughter!’ Haar man lag in een stoel te slapen. Hij is erg oud en ziek. Maar toen hij de blanke gast op zijn compound zag, begonnen zijn ogen te stralen en probeerde hij uit alle macht keurig netjes Engels te spreken. Hoewel hij bijna niet meer kan lopen, deed hij veel moeite om op te staan en me een hand te geven. Ik werd gastvrij ontvangen en iedereen was blij me te zien. Het was goed eindelijk eens in dit dorp te zijn. Veel verhalen die ik heb gehoord – zowel voor mijn onderzoek als privé – kennen hun oorsprong in Amainyi en nu kon ik ook met eigen ogen de mensen achter de telefoontjes en foto’s zien.

Na een introductie op de compound – een rondleiding langs het toilet en de douche, de keuken, de waterput, etc. – was het tijd om te gaan eten. Samen met Akin Joe en Henry ging ik naar de Sports Club van de lokale overheid. Ik at fantastische rijst en stew en was stiekem een beetje jaloers op Akin Joe die oha soup aan het eten was. Maar omdat ik in de dagen voor mijn vertrek naar Amainyi zo vreselijk ziek was geweest, sloeg ik die heerlijke soep van de regio maar even over.

Later die dag at pepper soup met verse vis in Umuahia, onder het genot van een lekker biertje. Umuahi bleek helemaal niet eng te zien. Sterker nog, ik vond het een heerlijke stad en ‘De Place’ (de openluchtbar waar we wat dronken) was een fantastische plek voor een avondje kletsen over de meest uiteenlopende zaken. Daar waar het in Nigeria altijd over gaat – de liefde. En voetbal. Omdat ik uit Nederland kwam, begonnen de mannen aan tafel al snel over Arjen Robben. Ik was verbaasd, maar moest ook vreselijk lachen, toen Smile (bijnamen zijn in Nigeria altijd erg apart) riep: “But Robben na winch ooooo!” Robben is een heks. Robben is een heks? Smile lachte (hehe) en zei toen dat de voetballer een heks was omdat hij met slechts één goed been zo goed kon spelen. Weer een bewijs dat hekserij vaak de enige verklaring is voor (onverklaarbaar) talent. De avond eindigde toen een van de goede mannen ongevraagd extra bier ging bestellen op mijn kosten. We vertrokken snel en maakten nog lang grappen over die jongen.

Donderdagochtend sprak ik met Henry’s broer CY. We zaten te relaxen op de compound en hadden het over verschillen tussen Nederland en Nigeria. Toen vroeg hij ineens of wij ook dorpen hadden. Dat ik was opgegroeid in een dorp vonden ze fascinerend. Zonder dat ik vragen hoefde te stellen, begonnen hij en zijn moeder de verschillen tussen een dorp en een stad in Nigeria uit te leggen. Eigenlijk, concludeerde CY, is er niet zoveel verschil: ‘Everything that is in the village, is in the town and everything that is in the town, is in the village.’ Producten uit de stad hebben hun weg naar de dorpen gevonden. In Nigeria is dat zeker niet gek, omdat verstedelijking aan de orde van de dag is, en dorpen vaak erg dichtbij een grote stad liggen. Amainyi ligt bijvoorbeeld vlakbij Umuahia, Aba, Port Harcourt en Owerri. Onitsha is maar twee uur van het dorp vandaan en dat is voor Nigeriaanse begrippen dichtbij. De fastfoodachtige rijst die ik iedere avond van een vriendelijke buurman kreeg, inclusief salade en fruit, is een praktisch voorbeeld van de verstedelijking van het dorp. Over mijn onderzoek zei CY dat er in de steden net zoveel hekserij is als in de dorpen: ‘All those people in the towns come from the villages! They take their beliefs with them.’ Er is een uitwisseling van producten, gedachtegoed en cultuur tussen dorpen en steden. Door het vele heen- en weer gereis van inwoners lijken de verschillen tussen dorp en stad kleiner te worden. Als het ‘moderne’ stadsleven zijn intrede doet in de dorpen, waarom zou het dorpsleven dan niet zijn intrede doen in de stad? Ik ben ervan overtuigd dat mensen in Calabar, die niet oorspronkelijk in de stad zijn geboren, veel mee hebben genomen vanuit hun dorpen. Duidelijk is dat hekserij een van die zaken is. Men ziet het als een dorps fenomeen, maar het is net zo levend in de stad. Het gaat straks interessant worden theorieën over migratie, urbanizering, traditie en moderniteit te koppelen aan mijn onderzoek over hekserij. Bovendien spelen thema’s als angst en maatschappelijk wantrouwen een rol. Tot slot is stilte een kernwoord. Veel van de informatie die ik over hekserij heb vergaard, heb ik vergaard uit stiltes en observaties, niet uit gesprekken. De gesprekken bevatten namelijk zoveel stiltes dat conclusies ook uit die momenten getrokken moeten worden.

De twee dagen die ik in Amainyi doorbracht waren heerlijk. Ik voelde me vrij in een plaats waar ik veel angst voor had. Dacht ik eerst nog dat Akin Joe niet goed bij zijn hoofd was om te denken dat we wel in Umuahia iets zouden kunnen drinken, nu wilde ik alleen maar langer blijven en vaker naar die stad. Ik zat twee avonden lang aan de kant van de weg met een biertje te kletsen over zaken die het dorp bezighielden, maar ook vooral over politiek. Over de primaries binnen de PDP (regerende partij) die uit zouden gaan maken of de huidige president Goodluck Jonathan of Atiku Abubakar zou gaan voor de presidentsstrijd. Noorderling versus Zuiderling. Een strijd die in het kleine Amainyi nauwlettend in de gaten werd gehouden. Jonathan won overtuigend met ruim 70% van de stemmen. Atiku verloor in zijn eigen staat. Het bericht op de radio deed juichen. Je moet je voorstellen dat deze primaries hier net zo belangrijk waren als de Clinton-Obama primaries in de Verenigde Staten een aantal jaar geleden. Hier in het zuiden is men meer dan opgelucht. Dit betekent eindelijk verandering voor Nigeria. Een einde aan slechte regeringen. Het begin van een democratisch, veilig en welvarend Naija. Ik hoop het van harte. Ik geloof in ieder geval in het Build Up Nigeria programma van de huidige regering, dat het image van het land moet veranderen van gewelddadig en corrupt naar vredig, solidair en gastvrij.

Op weg terug naar Calabar zag ik weer een aantal tankers met gewapende soldaten die dreigend naar me keken. Ik was niet meer bang. Akin Joe en Henry grapte dat als ik ze dood wilde hebben, ik vanuit de auto moest schreeuwen dat ze me gekidnapt hadden. ‘You will see people with guns coming from everywhere’. Het stelde me gerust. De staten doen weldegelijk iets aan al het geweld. Kidnappings zijn nog steeds aan de orde van de dag, helaas, maar in Umuahia en Amainyi voelde ik me vrij en veilig. Ik hoop dat de dag snel komt dat ik vrij naar Port Harcourt kan reizen en met eigen ogen kan zien wat de oliemaatschappijen hebben aangericht in de kern van de Nigerdelta. Ik denk dat de problemen waarin Nigeria zich bevindt voor een deel pas te begrijpen zijn als je die gebieden zelf aanschouwd hebt. Op weg naar Amainyi op woensdag was ik zelf in de val getrapt. Het gevaar van het luisteren naar slechts één verhaal (kijk vooral Chimamanda Adichie's speech op TED: The Danger of a Single Story...zeker googelen!). Ik had gehoord dat het gebied waar ik naartoe ging onveilig was, en hoewel er een kern van waarheid in zat natuurlijk, ontdekte ik gelukkig het andere verhaal van Umuahia en Imo State. Ik hoop met deze blog beide verhalen aan het licht gebracht te hebben.

Terug thuis was ik blij dat ik deze ervaring had opgedaan. Er verscheen weer een glimlach. De glimlach die altijd in alle eenzaamheid op mijn gezicht verschijnt wanneer ik tegen mezelf kan zeggen: ‘Dat heb je maar weer gedaan, Ing. Ik ben trots op je!’ De ‘smile’ verdween pas toen ik mezelf keihard hoorde gillen van angst. Er dreef een rat in m’n toilet.